Sinds ik als apotheker werkzaam ben heb ik mij gerealiseerd dat mijn sector niet de meest duurzame is. Zorgvuldig omgaan met onze aarde en behoud van het klimaat en de natuur gaat mij aan het hart. Toen ik mede-eigenaar werd van Apotheek de Vogelvlinder voelde ik daarom sterk de noodzaak mijn onderneming zo duurzaam mogelijk in te richten.

Eerst heb ik kritisch gekeken naar de processen in de apotheek en beoordeeld of er zaken waren die duurzamer konden: medicijnbezorgingen met de fiets in plaats van de auto bijvoorbeeld. Maar dit soort duurzame keuzes nam ik vooral op onderbuikgevoel. Dit zou je efficiënter kunnen aanpakken als je in kaart zou brengen wat de CO₂-uitstoot van je processen is en dus waar de meeste winst te behalen valt.

Toevallig kwam ik een artikel tegen over Dennis Pot, de eerste huisarts in Nederland die zijn huisartspraktijk 100% CO₂-neutraal had gemaakt en bedacht mij toen dat ik dat ook wilde: een CO₂-neutrale apotheek! Ik begon me te oriënteren of het mogelijk was een CO₂-voetafdruk te berekenen voor de apotheek. Had iemand dit mogelijk al gedaan?

Ik vond geen voorbeelden en kreeg ook wat ontmoedigende reacties: het zou onmogelijk zijn. Toen kwam ik in contact met expert duurzaamheid in de farmacie, Emily Dowdalls (Klimaatapotheker). Hoewel zij bevestigde dat het een uitdaging zou kunnen worden omdat er over sommige onderwerpen niet veel data beschikbaar zijn, wilde zij het samen met duurzaamheidsadviseur Grant Davis (Green Transformation) wel proberen. We zouden samen gaan pionieren.

Activiteiten in de apotheek

Samen gingen we na welke activiteiten (figuur 1) in mijn apotheek plaatsvinden die ‘materieel’ genoeg zijn om mee te tellen in een emissiecalculatie. Met de Milieubarometertool kon ik deze voor mijn apotheek specifieke lijst van emissieactiviteiten verzamelen.

Van sommige activiteiten moest ik zelf metingen doen om gegevens te verkrijgen. Zo heb ik een maand alle afvalstromen in mijn apotheek verzameld en gewogen, wat een leuk project was. Ik heb twee maanden aan mijn patiënten gevraagd waar ze vandaan kwamen en hoe ze naar mijn apotheek waren gereisd. Dit heb ik ook uitgevraagd en uitgerekend voor mijn medewerkers en mezelf.

Van uitstootbronnen zoals de aanwezige (koel)apparatuur, gas- en waterverbruik en natuurlijk de inkoop van medicijnen verzamelde ik de inkoopgegevens. Aan mijn groothandel heb ik enkele gegevens opgevraagd, zoals welk aandeel van hun transportuitstoot aan mijn apotheek toe te schrijven was.

Om verzamelde kilogrammen, kilometers en kilowatturen om te rekenen, gebruikten we de omrekenfactoren van de Milieubarometer, of zochten we zelf ze op. Zo vonden we in bronnen als HealthcareLCA emissiefactoren van een aantal medicijnen. Van activiteiten of producten waarvan geen emissies bekend waren, zoals specifieke gemeentelijke afvalverwerking en veel van de medicijnen, gebruikten we de geaccepteerde gemiddelden voor een benadering.

Figuur 1

De voetafdruk

Invoeren van al deze gegevens voor 2023 levert de voetafdruk op van Apotheek Vogelvlinder (te vinden op milieubarometer.nl/CO2-footprints): 487 ton CO₂-equivalenten (eq), dat is volgens MilieuCentraal iets meer dan 26 huishoudens.

Medicijnen vormen naar schatting zo’n 480 ton CO₂-eq van dat totaal, dat is 98,6% (figuur 2). De overige 1,4% van de uitstoot van de apotheek bestaat voornamelijk uit woon-werkverkeer, mede doordat ik met de auto naar mijn werk rijd (Figuur 3).

Mijn fietsende bezorger veroorzaakt geen uitstoot en hoewel mijn groothandel 5x per week langskomt, is de uitstoot hiervan redelijk laag (goederenvervoer). Toen ik de gegevens verzamelde voor mijn medicijnafval besefte ik dat het lean voorraadbeheer dat ik voer ervoor zorgt dat er nauwelijks medicatie over datum gaat in mijn voorraad; ik scoor dus goed op dat gebied van medicijnverspilling. Verder bleek dat ik relatief veel oude medicijnen inzamel voor zo’n kleine apotheek, mijn medicijnafvalbak in de wachtruimte bevordert inleveren, ook van andere apotheken (bedrijfsafval).

Voor het berekenen van de emissie veroorzaakt door de medicijnproductie hebben wij gebruik moeten maken van een industriegemiddelde. Dit is een zeer grove schatting die meer over orde van grootte zegt dan over een absolute hoeveelheid. Toch weten we, ook uit data van farmaceutische bedrijven, dat medicijnen het overgrote deel (>90%) van de uitstoot van een apotheek vormen. Het is daarom zonde dat er voor het belangrijkste product in de farmacie nog zo weinig emissiegegevens beschikbaar is. Hoe mooi zou het zijn als dit op de verpakking of bijsluiter staat.

Figuur 2

Figuur 3

Duurzamere keuzes in therapie en stelsel

Om de uitstoot van je apotheek te verlagen, blijk je het beste op de uitstoot door medicijnen te kunnen focussen. Dit kan op verschillende manieren: demedicaliseren is het meest effectief. Maar ook in de keuze van medicijnen kun je duurzaamheid mee laten wegen (bijvoorbeeld een poederinhalator in plaats van een aerosol). Verder kun je als apotheker een grote rol hebben bij doelmatig gebruik van medicijnen, meegeven van gepaste hoeveelheden en voorlichting over het weggooien van medicijnen. Tips hiervoor kun je vinden in de toolkit Groene Apotheek van de KNMP.

Wat dit betekent voor de farmacie is dat het des te belangrijker is om andere vergoedingsmodellen in te voeren voor farmaceutische zorgverlening. Naar mijn mening zou het voor het verlagen van de uitstoot heel erg bijdragen als we naar een systeem gaan waarin het loont zorg te leveren in plaats van zo veel mogelijk medicijnen.

Met deze voetafdruk hoop ik een bijdrage te hebben geleverd aan de kennis over de CO₂-uitstoot in een apotheek. Naar mijn weten is dit de eerste keer dat dit voor een apotheek is gedaan. Ik moedig anderen graag aan er ook een berekening te maken en zo meer kennis te vergaren en het mogelijk te maken het effect van onze verduurzamingsinspanningen met elkaar te vergelijken.

Sinds kort wordt door zorgverzekeraars gevraagd in hoeverre je als apotheek een duurzame bedrijfsvoering voert. Hoewel ik de intentie hiervan zeer toejuich, blijkt uit deze analyse dat de activiteiten waar je invloed op hebt in je bedrijfsvoering slechts marginale impact hebben vergeleken met de uitstoot van medicijnen. Een beter milieu bereiken we niet door alleen naar onszelf te kijken.

Verantwoordelijkheid nemen voor je eigen bedrijfsvoering moet zeker. Nu ik deze grafieken zie, overweeg ik opnieuw of ik niet met de trein naar m’n werk zou kunnen reizen. Maar alleen daarmee red je het niet. De focus van verduurzaming zou moeten liggen op de farmacotherapie: het verlagen van medicijngebruik en het kiezen en inkopen van duurzamere alternatieven.

Dus ik hoop dat zorgverzekeraars en andere apothekers ook aan groothandels en medicijnfabrikanten gaan vragen Zodat gestuurd gaat worden op het maken van medicamenteuze keuzes die onze aarde en dus onze gezondheid minder schaden. Wordt dat het nieuwe preferentiebeleid?

Iris Zuydgeest is eigenaar-apotheker Apotheek de Vogelvlinder. Dit artikel kwam tot stand met medewerking van Emily Dowdalls, expert duurzame farmacie voor Klimaatapotheker. Het juist benaderen van emissiecalculaties was niet mogelijk geweest zonder Grant Davis van Green Transformation. Meer weten over de ervaringen van Iris Zuydgeest of de hulp van Emily Dowdalls en Grant Davis? Neem dan contact op via apotheker@apotheekdevogelvlinder.nl of info@klimaatapotheker.nl.

De resultaten van Apotheek Vogelvlinder zijn gepubliceerd op milieubarometer.nl/CO2-footprints

Bronvermelding: dit artikel verscheen in het Pharmaceutisch Weekblad